|
Zeszyt 3 (559) |
|
Abp
Józef Michalik
Chrześcijańska odpowiedzialność za ziemię
Refleksje o ekologii
Biblijny
opis stworzenia kończy się skierowanymi do pierwszych rodziców słowami Boga,
nakazującymi czynienie sobie ziemi poddaną. Bezbrzeżna hojność Boga wprost nie
stawiała ograniczeń. Wszystko miało służyć człowiekowi. Był to przepiękny
prezent ofiarowany ludziom. Jedyny zakaz, jakim było powstrzymanie się od
spożywania owoców z drzewa poznania dobrego i złego, stanowił próbę
wdzięczności za otrzymany dar. Człowiek, jak to wiemy z historii zbawienia,
próbie tej nie sprostał. Swoim nieposłuszeństwem sprofanował dar. Wszedł na
drogę nieprzyjaźni z Bogiem. Ukrył się przed Nim. Bardzo wymowny jest ten obraz
ludzi, którzy nagle okryli się, zauważywszy, że są nadzy. Od tamtej pory ciągle
„okrywamy” swoje jestestwa mniej lub bardziej wyszukanymi szatami kłamstwa, jak
Adam i Ewa obwiniamy się nawzajem.
Ten
obraz przywodzi myśl o konieczności poszanowania daru. Każdego daru. Jakże boli
rodziców, kiedy kosztem wyrzeczeń ofiarują dziecku coś wartościowego, wartością
nie tyle materialną, ile ciężarem owych wyrzeczeń, i spostrzegają, że dar
został wzgardzony, porzucony, zniszczony. Smutek napełnia Boga, ilekroć
człowiek niszczy dar, którym jest świat z całym swoim bogactwem. Dlatego pragnę
zaproponować refleksję o ekologii.
Słownik
wyrazów obcych poucza, że termin ten pochodzi od greckiego słowa oikos,
oznaczającego dom, środowisko. W naukowym znaczeniu oznacza zaś dziedzinę
biologii – a może raczej filozofię biologii – badającą wzajemne stosunki między
organizmami a otaczającym je środowiskiem.
Z
ekologią spotykamy się najczęściej poprzez media, obserwując, spektakularne
nieraz, zachowania ludzi z różnych organizacji ekologicznych, stających w
obronie zagrożonego środowiska. W Polsce miewamy od czasu do czasu takie
wydarzenia przy okazji przewożenia przez nasz kraj odpadów jądrowych. Wcześniej
protestowali niemieccy ekologowie przeciw składowaniu na ich terenie odpadów
pochodzących z magazynów NATO. Szuka się przeto biedniejszych krajów, którym
zapłaci się za przyjęcie trucizny. Przyjmą ją, chociaż wkrótce zapłacą zdrowiem
za swą krótkowzroczność.
Potrzebne
są protesty. Co prawda, jak na razie, nie odnoszą skutków; w wielu przypadkach
zamierzenia dysponentów świata, owych współczesnych budowniczych wieży Babel,
są realizowane przy pomocy sił policyjnych, wojskowych czy telewizyjnych.
Jestem przekonany, że niedługo ruch ekologiczny będzie musiał stać się
powszechny, a dołączą do niego także i ci, którzy dziś dla pieniędzy niszczą
naturalne środowisko. Boję się, że może się to ujawnić zbyt późno. Zniszczenia
będą tak duże, że przy wielkim wysiłku dla przywrócenia właściwej równowagi
koszty ponosić będą następne pokolenia, a radość ta okupiona zostanie wielkimi
cierpieniami ludzi z czasów pogardy dla praw Bożych.
W
ciągu ostatnich lat we Francji i Szwajcarii miały miejsce dwie wielkie
tragedie, kiedy to z gór osunęły się tysiące ton błota, grzebiąc żywcem
dziesiątki ludzi, także dzieci. No cóż, żywioł, mówiono. Tragedia. Tak, to
prawda. Pojawiły się jednak głosy poważnych naukowców, które racjonalizowały
dramat – wina była po stronie ludzi, którzy w nieodpowiedzialny sposób, dla
celów komercyjnych, wycinali tysiące drzew ze zbocza gór. Ziemia pozbawiona
drzew, a zwłaszcza ich korzeni, które naturalnie ją wiązały, na skutek
padających deszczy po prostu osunęła się na odpoczywających turystów. Za jakiś
czas ludzie zapomną, znów przyjadą i, nie daj Boże, żywioł pochłonie kolejne
ofiary.
Wydaje
się to tak oczywiste, a jednak nie zawsze chcemy wyciągać wnioski z wydarzeń.
Łatwo ubolewać nad bezdusznością wielkich tego świata. To łatwa ekologia. A
przecież wszyscy co roku, na jesieni, obserwujemy barbarzyństwo niszczenia
środowiska. Tak się składa, że po wakacyjnym odpoczynku, jesień jest czasem
kanonicznych wizytacji.
Z
bólem serca obserwuję, jadąc do kolejnych parafii, łuny ognia rozbłyskujące nad
polami. Pali się suche trawy i słomę. Boży dar. Jeszcze dwadzieścia lat temu
wiosną gospodarze urodzajnych ziem jeździli w piaszczyste tereny, gdzie siano
więcej zboża, i zwozili słomę na podściółkę dla zwierząt. Dziś wszędzie pali
się słomę. Niszczy się potrzebne glebie mikroorganizmy, zadaje ból małym
zwierzętom, które w mękach giną w ogniu. To prawda, że bezmyślna polityka
rujnuje rodzinne gospodarstwa rolne, że słoma staje się niepotrzebna, bo nie ma
w domach bydła, mleko się kupuje, bo w jednych rejonach kraju zaniechano
hodowli krów, a w innych nie ma go gdzie zbyć i do mleczarni pod Krosnem
przywozi się mleko z Łomżyńskiego! Pojawiają się już znaki dramatu – szalone
krowy, bo zamiast trawą, karmiono je mączką kostną, rozprzestrzenia się
pryszczyca. Rządy państw licytują się jak na wyborach miss piękności, że u nich
tej choroby nie ma, że ich gospodarstwa są ekologiczne. Krótkowzroczne to
zabiegi. Prędzej czy później dotkną nas nowe plagi, przed którymi nie uda się
uciec w demagogię.
*
* *
Znawcy
problemu biją na alarm, mówiąc, że dziś kwestia ekologiczna nabiera tak
poważnych rozmiarów, że wyzwolić powinna odpowiedzialność wszystkich ludzi. W
ostatnich latach powstały nowe gałęzie wiedzy badające stan zagrożenia
przyrody: ekologia, sozologia czy ekofilozofia, które mówią o potężnej
degradacji środowiska, mogącej grozić nawet katastrofą.
Przyczyna
leży w jednokierunkowej i nieodpowiedzialnej eksploatacji przez człowieka
bogactw świata natury i przestrzeni kosmicznej.
Chęć
zysku, a może bardziej pycha umysłu prowadzi dziś ludzi do budzących nadzieję
lub grozę eksperymentów nad życiem człowieka lub poprawą jego zdrowia kosztem
innych. Klonowanie, manipulacje i krzyżowania genetyczne między
człowiekiem a zwierzęciem, o których pisze prasa, przekroczyły już chyba
granicę dobrego smaku, rozsądku, a przede wszystkim etyki i są niedopuszczalne.
Kościół nieustannie przestrzega, że „w tak delikatnej dziedzinie lekceważenie
lub odrzucanie podstawowych norm etycznych prowadzi człowieka na próg
samozniszczenia” (Jan Paweł II, Orędzie na Dzień Pokoju, 1.01.1999 r.).
Dokonane
w ostatnim czasie odkrycia przyniosły pewne zdobycze dla ludzkości, ale często
wraz z nimi uruchomiono jakby łańcuch niebezpiecznych przemian, które na
dłuższą metę przynoszą skutki negatywne.
Stopniowe
niszczenie warstwy ozonowej i postępujący w ślad za nim „efekt cieplarniany”
stają się przyczyną zmian klimatycznych. Odpady przemysłowe, gazy produkowane
przy spalaniu kopalin, nie kontrolowane wycinanie lasów, stosowanie pewnych
substancji chłodzących i aerozoli ma – jak wiadomo – szkodliwy wpływ na
atmosferę i na całe środowisko klimatyczne.
Wiele
procesów można jeszcze opanować, ale jest to zadanie dla wszystkich:
szczególnie dla państw, instytucji międzynarodowych i grup zarządzających na
każdym szczeblu.
Jest
to zadanie dla każdego z nas szczególnie ważne w ustalaniu programów
wychowawczych dla naszych dzieci.
Ludzie
mają panować nad ziemią mądrze i z miłością. Psalmista Pański z zachwytem
opisuje dzieło stworzenia: „głębiny ziemi są w Jego ręku i szczyty gór należą
do Niego. Morze jest Jego własnością: bo On sam je uczynił, i stały ląd
ukształtowały Jego ręce” (Ps 95, 4 n).
Nie
jest łatwo wczytać się w prawa rządzące ziemią, ale odpowiedzialne odkrywanie i
korzystanie z bogactw, jakie kryje w sobie ziemia i morze, czyniły człowieka
zasobnym, stwarzając mu warunki do zdrowego życia.
Mądrze
uprawiana ziemia jest niezwykle wdzięczna i odpłaca rolnikowi plonem
wielokrotnym za wrzucone zdrowe ziarno. Samo rolnictwo europejskie cierpi od
wielu lat na klęskę urodzaju. Rolnicy krajów Europy zachodniej są często
opłacani za to, że nie uprawiają ziemi, która mogłaby wyżywić kilka miliardów
ludzi umierających z głodu. Czy wolno bezkarnie lekceważyć prawa Boga, który
troszczy się o wszystkich ludzi, czy wolno niszczyć ziemię, zatruwać wodę,
uśmiercać powietrze i niszczyć całe gatunki zwierząt, gdy wystarczy
w naturalny sposób korzystać z zasobów danych wszystkim ludziom. Ziemia ta
nie jest ani moja, ani twoja, ale jest darem Ojca, który jest w niebie, dla
całej rodziny ludzkiej.
Pewnie
nie zdołamy wpłynąć na rządy i międzynarodowe organizacje, aby wprowadziły
ustawy chroniące zdrowie i środowisko życiowe człowieka, ale możemy formować
opinię społeczną w obronie porządku panującego w przyrodzie.
Może
warto sobie postawić pytanie, czy nie jestem jednym z drobnych, ale
skutecznych niszczycieli tej ziemi? Czy mój niepotrzebny hałas nie zatruwa
życia innym? Czy jestem wdzięczny Panu Bogu za ziemię, która nas żywi dzięki
pracy rolnika i raduje swoim pięknem?
*
* *
Teologalne
rozpatrywanie problemu ekologii musi odwołać się do Miłości. Ekologia to nie
moda, to naturalny odruch wdzięczności Bogu za obdarowanie. Ważne, że pojawiają
się kolejne organizacje ekologiczne. Są na razie głosem wołającego na puszczy,
ale przecież Jana usłyszeli nawet zatwardziali grzesznicy. Powodzenie
odwzajemnienia Miłości zależy od „ekologicznego” usposobienia każdego z nas.
Ekologia
domu
Szkołą
obdarowania jest dom rodzinny. To tutaj, uświadamiając sobie, jak piękne jest
życie, budujemy lub niszczymy odwzajemnienie w miłości. Zofia Kucówna w
tchnącej ciepłem książce Zatrzymać czas tak pisze o domu: „Dom każdy przesycony
jest miarą duchowości człowieka, który go stworzył. Widziałam różne domy.
Widziałam takie, które były tylko adresami i takie, które promieniowały,
gadały, śmiały się. Dom to bardzo krucha, delikatna rzecz. Z duchem domu trzeba
rozmawiać, aby i on gadał, trzeba piosenki mu śpiewać, aby i on chciał śpiewać,
śmiać się do niego, aby i on był uśmiechnięty. Trzeba o niego zabiegać i
troszczyć się jak o drugiego człowieka”.
Swoistą
atmosferę papieskiego domu tworzy Jan Paweł II przez swoją serdeczną
gościnność, zaprasza szerokim gestem, słucha, rozmawia bez napięć, jak Mały
Książę Saint Exupery’ego oswaja owieczki i śpiewa pieśni, piosenki, kolędy w
czasie Bożego Narodzenia. Tak, o „duszę” domu trzeba zabiegać, warto ją
pielęgnować.
Święty
Paweł w Liście do Efezjan poucza: „Dzieci, bądźcie posłuszne w Panu waszym
rodzicom, bo to jest sprawiedliwe [...]. A wy, ojcowie, nie pobudzajcie do
gniewu waszych dzieci, lecz wychowujcie je stosując karcenie i napominanie
Pańskie” (Ef 6, 1-2).
Ekologia
domu to umiłowanie życia. Rodzice i dzieci świadome, że jest ono darem Boga,
wspólnie tworzyć będą klimat wdzięczności Bogu i sobie nawzajem. Dzieciństwo to
czas wielkiego obdarowywania. Wdzięczność wobec rodziców przeniesie się na
poszanowanie świata, który jest przecież wielkim domem rodziny ludzkiej. W
pewnej rodzinie przyszło na świat siódme dziecko. Ktoś zapytał ojca, czy nie
bał się reakcji starszych dzieci. „Trochę tak, ale to wszystko minęło z chwilą
urodzenia. Te młodsze przyprowadzają teraz całe pielgrzymki kolegów i
koleżanek, by się pochwalić braciszkiem. Musiałem zakazać tych eskapad. Mało
tego, niektóre z odwiedzających zaczynają nalegać na swoich rodziców, by im też
«kupili» takiego małego braciszka”. Jest nadzieja, że z takiego domu wyrosną
ludzie, którzy i środowisko odczytają jako dar Boga, i zatroszczą się o nie.
Wątpliwe jednak, czy podobną postawę zachowa ta dziewczyna, która proszona
przez matkę o drobną posługę wprost wykrzyczała: „Ja się na świat nie
prosiłam”.
Dbajmy
o klimat naszych domów. Niech będą w nich słowa autentycznie nasze, uśmiechy
nam zrozumiałe, niepokoje wspólnie przemadlane. W takich domach rodzi się
indywidualność, zdrowa osobowość, a nie masowość. Człowiek szanujący siebie nie
da się zasypać śmietnikiem medialnej unifikacji.
Ekologia
słowa
W
jednym z programów ukazujących zmagania ekologów z leśnikami, którzy chcieli
wycinać drzewa pod przyszłą autostradę pod Opolem, można było usłyszeć cały
potok przekleństw. A przecież nie ma prawdziwej ekologii bez troski o słowo.
Wulgaryzmy nie tylko ujawniają nasze nastroje, one zaśmiecają serce człowieka i
czynią go wulgarnym. Żadna to mądra sentencja. Wystarczy przejść się ulicami
każdego miasta. Młodzi ludzie niby wymieniają gesty zakochania, a komunikują
się wulgaryzmami. Jakie będą ich słowa, jakie są, kiedy są zdenerwowani? Co
może mówić o ekologii matka, która prowadząc ulicą dziecko pali papierosa, a na
jego pytania, czy prośby, reaguje przekleństwami? To także nie epizod, to staje
się modą.
Brat
Roger powiedział kiedyś do młodych: „Pokój twego serca czyni pięknym życie
tych, którzy cię otaczają”. Słowa są obrazem naszego serca. Zdradzają jego
niepokoje, oczekiwania, zranienia.
Cóż
pomoże akcja sprzątania świata, gdy wrzucając do koszy śmieci, niszczymy ziemię
przekleństwami, które miejsce śmieci zajmują. Temat to szeroki, ale jakoś mało
dostrzegany przez rodziców, pedagogów, artystów. Cóż mówić o ekologii, kiedy ze
scen teatralnych, ekranów kinowych płyną słowa wulgarne, przekleństwa,
złorzeczenia. Trzeba to sobie przy tej okazji szczerze powiedzieć – świadome
przeklinanie, brak pracy nad wulgaryzmami jest zwyczajnym satanizmem. To
powiedział Jezus: „Niech wasza mowa będzie: Tak, tak; nie, nie. A co nadto
jest, od Złego pochodzi” (Mt 5, 37), a pierwszy tłumacz Biblii, Wujek, określił
to bardzo dobitnie – od diabła pochodzi. Mezalians Ewy z diabłem, który
przecież rozegrał się na płaszczyźnie słowa, doprowadził do zniszczenia radości
Edenu. Czy dzisiaj będzie inaczej? Czy szatan, z którym się „zaprzyjaźniamy”
słowem, uszanuje dzieło Boga, którego jest wrogiem?
Ekologia
ducha
Przed
laty jeden z księży zaprosił w Bieszczady Niemców. Zaintrygowało go, że unikali
wszelkich modnych wówczas napojów. Każdego wieczora gotowali dużą ilość
owocowej herbaty i ona służyła do gaszenia pragnienia podczas górskich
wspinaczek. W dniu zakończenia wakacji spotkali się przy ognisku. Odchodząc,
skrupulatnie pozbierali śmieci i wrzucali je w ogień. Ksiądz wziął też
plastikowe butelki, w których nosili herbatę, i też wrzucił w ogień.
Zakrzyczeli go i czym prędzej wyjęli butelki z ognia. Zdziwionemu tłumaczyli,
że podczas spalania wytwarza się trujący gaz, który idzie do atmosfery. A
przecież obowiązuje ekologia. Minęło sporo lat, a u nas nikt się nie przejmuje
takimi drobnostkami. Zaśmiecamy place, ulice, szkoły, miejsca, w których bywamy
codziennie. Tamto wydarzenie pokazuje, że ekologia wymaga wewnętrznej
dyscypliny. Dla wierzących ochrona środowiska nie jest modą, jest wyrazem
wdzięczności. Człowiek nie poszanuje środowiska nie szanując siebie. I tu
dochodzimy do ważnej refleksji: ekologia domaga się ascezy. Największym skarbem
przyrody jest sam człowiek. Asceza jest wysiłkiem „czynienia ziemi poddaną” we
mnie samym. Grzech pierworodny zniszczył tę „ziemię”, Jezus w akcie odkupienia
przywrócił na nowo człowiekowi zdolność owocowania cnotami. I jak ongiś w raju
wszystko zostało człowiekowi dane, tak w akcie Odkupienia zostaliśmy na nowo
obdarowani. Asceza to akt kulturalnego, odpowiedzialnego sięgnięcia po
zastawione dary. W przypadku człowieka wierzącego będzie wyrazem jego wiary, a
nawet może być jej wyznaniem.
Człowiek,
który nie dba o siebie, nie rozwija swoich talentów, swojej osobowości, ale
zgadza się na zaśmiecanie swojego człowieczeństwa wszelkimi brudami świata,
jakże podobny jest do tej ziemi niszczonej przez ludzi. „Zaśmiecony” człowiek
nie uratuje przed podobnym kataklizmem swojego środowiska, zarówno tego
biologicznego jak i duchowego.
Troska
o własny rozwój, o autonomię myślenia ustrzeże nas przed łatwymi, czasem wprost
karykaturalnymi przejawami ekologii, które można obserwować na każdym kroku. W
regionalnym dodatku „Gazety Wyborczej” co tydzień drugą, a więc ważną stronę
zajmuje rubryka Zaadoptuj mnie, a dotyczy apelu zabierania psów ze schronisk. U
dołu strony maleńkimi literami wydrukowano kiedyś apel o pomoc dla chorego
dziecka.
To
nie koniec anomalii: dla dziecka w Domu dziecka budżet państwa może ofiarować
360 złotych, ale adopcja psa w gminie Ursynów w Warszawie „procentuje” kwotą
500 złotych. Żołnierz „kosztuje” państwo mniej niż tysiąc złotych, ale więzień
obdarowany zostaje sumą znacznie większą.
Zwierzęta
kupowane dla kaprysu dzieci, więzione w ciasnych mieszkaniach po kilkanaście
godzin dziennie, trafiają prędzej czy później do schronisk, a potem znów ktoś
dla pieniędzy, kaprysu przejmuje je i tak kontynuujemy cierpienie, nazywając je
ekologią.
Katechizm
Kościoła katolickiego poucza: „W zamyśle Bożym mężczyzna i kobieta są powołani
do czynienia sobie ziemi «poddaną» (Rdz 1, 28) jako «zarządcy» Boży. To
władanie nie może być samowolnym i niszczącym panowaniem. Mężczyzna i kobieta,
stworzeni na obraz Stwórcy, który miłuje «wszystkie stworzenia» (Mdr 11, 24),
są powołani, by uczestniczyć w Opatrzności Bożej w stosunku do innych stworzeń.
Z tego wynika ich odpowiedzialność za świat powierzony im przez Boga” (373).
Jako
„zarządcy” dóbr Bożych pamiętajmy, że Pan przyjdzie i zażąda zdania rachunku z
włodarstwa. W sposób poważny i odpowiedzialny traktujmy nasze miejsce na Ziemi,
bo jest darem Bożym, na którym przez krótki czas przebywania mamy się zbawić.
Mamy także umożliwić to szczęście przyszłym pokoleniom.
*
* *
Proponując
refleksję o ekologii, myślałem o potrzebie zwrócenia uwagi na palącą
konieczność zatroskania o środowisko jako pole ludzkiej doczesności i zadanie
na wieczność. Nie ulega wszak żadnej wątpliwości – dla ludzi wierzących – że
nasz stosunek do ziemi, tego miejsca ludzkiej realizacji i dojrzewania do
wieczności, jest ważnym składnikiem spotkania z Panem dziejów u końca naszego
życia. Stosunek do środowiska naturalnego uwarunkowany jest uczciwym
pojmowaniem naszej duchowości i troski o nią.
Uroczystość
Bożego Ciała jest zawsze spektakularną katechezą mówiącą o naturalnym zjawisku
przenikania się w życiu dwóch rzeczywistości, Bożej i ludzkiej – sacrum i
profanum. Codzienność pochłania większość czasu. Dobrze wykorzystana jest
spełnieniem biblijnego nakazu czynienia sobie ziemi poddaną. Niedzielna Eucharystia,
codzienna modlitwa to blaski sacrum, które przypominają nam o potrzebie troski
czynienia ziemi życzliwszą dla osiągnięcia celu, jakim jest zbawienie wieczne.
Eucharystyczna procesja Bożego Ciała, zgodnie z treścią śpiewanej pieśni, jest
czasem, kiedy Jezus „zagrody nasze widzieć przychodzi”. Ta „wizytacja”
podyktowana jest troską Jezusa także o naszą doczesną dostatniość. Wszak chce
wiedzieć, „jak się Jego dzieciom powodzi”. Mądrość Tradycji i doświadczenia
pokoleń syntetyzują się w słowach tej starodawnej pieśni. Pochyleni w kornej
adoracji nasi praojcowie wyrażali w ten sposób, bezsłownie, swoje
dziękczynienia za dar doczesnej dostatniości, ale, jakże często, zapraszali
Jezusa, jak bohater dramatu Zofii Kossak Szczuckiej, do swoich sadyb przepełnionych
biedą i niedostatkiem. Głęboka wiara kazała im wierzyć, że Jezus wyjdzie
naprzeciw ich biedzie, usłyszy prośby. Odświętnie ubrane domy, świąteczny, choć
czasem ubogi strój, były zewnętrznymi znakami gotowości przyjęcia w gościnę
Tego, który domostwa ludzkie nawiedzić pragnie.
Z
tego duchowego uniesienia rodziła się postawa szacunku wobec daru Bożego, jakim
był chleb. Zdegustowany pogardą tego daru w stolicy ówczesnej kulturalnej
Europy – Paryżu, pisał nostalgicznie Norwid: „do kraju tego, gdzie kruszynę
chleba podnoszą z ziemi przez uszanowanie dla darów nieba – tęskno mi, Panie”.
Kiedy przemierzamy ulice miast i wiosek, przypomina się ten wiersz. Boli
pogarda dla Gościa, któremu nie chce się oddać nawet odrobiny czasu. Często
otwarte sklepy, szeregi gapiów, dziwnie obco czujących się w klimacie sacrum,
każą zastanowić się nad etosem współczesnego realizowania Ewangelii.
Jak
wspomniałem, procesja Bożego Ciała jest plastyczną katechezą, ukazującą
potrzebę przeniknięcia codziennego profanum darem sacrum. Nie jest to rzecz
nowa. Doświadczenie pokoleń, bogactwo tradycji przekazało nam to w sposób
bardzo jasny i oczywisty. Któż z nas nie wychował się w klimacie szacunku dla
chleba. Ujawniał się on w znaku krzyża czynionym na nowo rozpoczynanym
bochenku. Sacrum wyrażało się w geście całowania okruchu chleba, który przez
nieuwagę upadł na ziemię. Nikt nam, jako dzieciom, nie tłumaczył tego znaku.
Chłonęliśmy go bezwiednie i wpisywaliśmy w nasz kulturowy kod genetyczny jako
rzecz ważną, świętą. Dziś warto wrócić do tej myśli, do tego bogactwa tradycji.
Widok dzieci, młodzieży rzucającej w siebie chlebem nie może być tylko powodem
do narzekania. To sygnał do refleksji – czy w naszym domu chleb znaczy się
krzyżem, czy dba się o upadające kruszyny chleba. Dzieci są wrażliwe. Nie
pytają, patrzą i wpajają w swoje jestestwo świadectwo rodziców. Szacunku do
człowieka uczy się przez p
o s z a n o w a n i e
jego pracy, jego darów. Chleb jest darem Boga i owocem ludzkiej pracy. Cząstkę
tego chleba Pan przemienia w swoje Ciało.
Strona główna |
Zeszyt
bieżący |
Pomoce homiletyczne
Zeszyty archiwalne |
Redakcja
|
Kontakt
"Ateneum Kapłańskie" 1999-2002