Wprowadzenie

Dnia 2 VI 1979 r., w wigilię uroczystości Zesłania Ducha Świętego, na placu Zwycięstwa w Warszawie, Ojciec Święty Jan Paweł II mówił do nas: „Dzieje narodu zasługują na właściwą ocenę wedle tego, co wniósł on w rozwój człowieka i człowieczeństwa, w jego świadomość, serce, sumienie. To jest najgłębszy nurt kultury. To jej najmocniejszy zrąb. To jej rdzeń i siła. Otóż tego, co Naród polski wniósł w rozwój człowieka i człowieczeństwa, co w ten rozwój również dzisiaj wnosi, nie sposób zrozumieć bez Chrystusa”.

W 2006 r. Kościół katolicki obchodził 40. rocznicę milenium Chrztu Polski. W tym ważnym wydarzeniu uczestniczyła diecezja włocławska. Dn. 7 października w Wyższym Seminarium Duchownym we Włocławku odbyła się konferencja naukowa „Obchody Milenium Chrztu Polski w 1966 roku na Kujawach i Pomorzu”, będąca okazją do przedstawienia stanu badań, które w ramach projektu naukowego „Aparat bezpieczeństwa w walce z Kościołem i wolnością wyznania” od kilku lat prowadzą pracownicy Biura Edukacji Publicznej Instytutu Pamięci Narodowej. Badania te dotyczą okoliczności i przebiegu wydarzeń zachodzących w roku obchodów milenijnych w regionie kujawsko-pomorskim. Ich wyniki należy zawdzięczać współpracy Oddziałowego Biuro Edukacji Publicznej w Gdańsku – Delegatura w Bydgoszczy i Kurii Diecezjalnej Włocławskiej. Uczestniczący w konferencji prelegenci, na podstawie informacji znajdujących się w archiwach Służby Bezpieczeństwa, omówili przygotowania do milenium Chrztu Polski i przebieg uroczystości milenijnych organizowanych przez Kościół, najwięcej uwagi poświęcając obchodom w rejonie Kujaw i Pomorza. Odnieśli się również do faktu organizowania w tym samym czasie uroczystości tysiąclecia istnienia Państwa Polskiego przez władze PRL.

Dla władz kościelnych milenium było wydarzeniem najwyższej rangi; zakrojone na szeroką skalę przygotowania trwały dziesięć lat. Prymas Polski Stefan kard. Wyszyński i Episkopat Polski spodziewali się, że napotkają wrogość, utrudnienia i szykany Służby Bezpieczeństwa wobec duchowieństwa i wiernych świeckich. Wiedzieli, że władze PRL będą przeciwstawiać się realizacji programu zamierzonego przez Kościół. Mimo to zajmowali jednoznaczne stanowisko, powołując się na kwestię swobody religijnej i wolności wyznania.

Decydując się na zorganizowanie obchodów konkurencyjnych, oraz czyniąc próby przeszkodzenia w obchodach kościelnych, władze komunistyczne doprowadziły do najpoważniejszego od 1945 r. konfliktu między państwem a Kościołem. Dopiero dziś jest możliwe poznanie faktów i prawdy o tamtych czasach i wydarzeniach. Usiłując realizować w Polsce obcą ideologię, komuniści mieli na celu stworzenie nowego społeczeństwa, które odejdzie od wiary w Boga, pozbędzie się dziedzictwa narodowego, za to odda się walce klasowej. Przemiany społeczne, do jakich doszło w Polsce powojennej, były istotne w tym sensie, że społeczeństwu, w celu odciągnięcia go od chrześcijaństwa, podsuwano ideologię prawie doskonale udającą troskę o człowieka. Wbrew twierdzeniom władz PRL Kościół stał nieugięcie na stanowisku, że wiara jest sprawą najbardziej osobistą, lecz jednak nie prywatną. Należy docenić siłę Kościoła, który sprostał wyzwaniu, w sposób ekstensywny broniąc społeczeństwo przed zaplanowaną ateizacją. Było to możliwe m.in. dzięki trafnemu odczytaniu znaków czasu przez pasterzy Kościoła. W ich liczbie pierwsze miejsce przypada kard. Stefanowi Wyszyńskiemu. W sytuacji, gdy widoczna była coraz większa dysproporcja pomiędzy wiarą a moralnością, wynikająca z postępującego procesu sowietyzacji mentalności, dostrzegał on pilną potrzebę stałego pogłębiania życia religijnego i konieczność katolicko-społecznej formacji wiernych.

Zawartość niniejszego zeszytu „Ateneum Kapłańskiego” stanowią w większości artykuły autorstwa uczestników październikowego sympozjum we Włocławku: dr. hab. Jana Żaryna, dr. Tomasza Chincińskiego, ks. Grzegorza Milocha, ks. Wenancjusza Zmudy, ks. dr. Antoniego Ponińskiego. Adresujemy je do osób, które chcą poznać odkłamaną historię, przypomnieć sobie wydarzenia z nieodległej przeszłości Polski i ocenić je z perspektywy czasu. Działalność BEP IPN ma wartość i dla młodego pokolenia, i dla tych, którzy byli świadkami i uczestnikami wydarzeń zachodzących w Polsce od czasu Wielkiej Nowenny w 1956 r. po dzień dzisiejszy.

Lektura opracowań rzuca nowe światło na obchody milenijne w Polsce na terenie Bydgoszczy i województwa bydgoskiego, w Toruniu, w Chełmży i diecezji chełmińskiej oraz we Włocławku. Dokumentuje również okoliczności i przebieg pierwszej peregrynacji obrazu Matki Bożej Częstochowskiej po parafiach Kujaw i Pomorza. Redakcja ma nadzieję, że dzięki temu powstaną dalsze możliwości dialogu naukowego i wymiany doświadczeń dla członków Kościoła w Polsce oraz badaczy najnowszej historii Polski.

ks. Waldemar Karasiński